بۆچی پێویستە بیر لە خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمەکان بکەیتەوە؟

دەبە ئەلەمنیۆمەکان بە شێوەیەکی بەرفراوان لە خواردنەوە پاکەتەکاندا بەکاردەهێنرێن، لە سۆدە و بیرەوە تا خواردنەوە وزەبەخشەکان و چایەکان. کێشیان سووکە، تێچووی کەمیان هەیە و گونجاون، ئەمەش وایکردووە کە ببنە هەڵبژاردەی پاکەتکردن بۆ ملیۆنان خواردنەوە لە سەرانسەری جیهان. بەڵام سەرەڕای ناوبانگ و ئاسانکارییان، چەند هۆکارێک هەیە کە خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمییەکان ڕەنگە باشترین هەڵبژاردن نەبێت بۆ تەندروستی و خۆشگوزەرانیت.

لەم بابەتەدا، ئێمە بەدواداچوون بۆ مەترسییە ئەگەرییەکانی پەیوەست بە خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمەکان دەکەین، پشکنینی هۆکارەکانی وەک پێکهاتەی کیمیایی ئەلەمنیۆم، بوونی زیادکەری زیانبەخش، کاریگەریی ژینگەیی ئەلەمنیۆم دەتوانێت فڕێ بدرێت، و بەدیلەکانی سەلامەتتر بۆ خواردنەوە قوتووییەکان.

1. پێکهاتەی کیمیایی ئەلەمنیۆم و کاریگەرییە تەندروستییەکانی

ئەلەمنیۆم کانزایەکە کە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە پاکەتەکاندا بەکاردەهێنرێت چونکە بەهێز و سووک و بە ئاسانی شێوەی هەیە. لە کاتێکدا کە ئەلەمنیۆم خۆی بەگشتی سەلامەتە، بەڵام نیگەرانییەکان لە کارلێکی لەگەڵ هەندێک مادەی کیمیایی لە کاتی پرۆسەی قوتودا سەرهەڵدەدەن. ناوپۆشی ناوەوەی دەبە ئەلەمنیۆمییەکان زۆرجار چینێکی ڕزینی تێدایە، کە بە شێوەیەکی گشتی لە بیسفینۆڵ A (BPA) یان ئاوێتە هاوشێوەکان دروست دەکرێت، بۆ ڕێگریکردن لە بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی نێوان خواردنەوەکە و کانزاکە.

1.1 BPA چییە؟

BPA پێکهاتەیەکی کیمیاییە کە بۆ ڕەقکردنی پلاستیک و ڕزین بەکاردێت. بە شێوەیەکی باو لە ناوپۆشی دەبە ئەلەمنیۆمەکاندا دەبینرێت بۆ ئەوەی خواردنەوەکە کارلێک لەگەڵ کانزاکەدا بکات، کە دەتوانێت ببێتە هۆی تامێکی کانزایی و کاریگەری لەسەر تام یان کوالێتی خواردنەوەکە هەبێت. بەڵام کۆمپانیای BPA پەیوەندی بە کێشە تەندروستییە جیاوازەکانەوە هەیە، ئەمەش بووەتە هۆی نیگەرانی لەبارەی بەکارهێنانی بەربڵاوی لە پاکەتکردنی خۆراک و خواردنەوەدا.

1.2 مەترسییەکانی تەندروستی پەیوەست بە BPA

BPA بەهۆی مەترسییە تەندروستییە ئەگەرییەکانیەوە بابەتی لێکۆڵینەوەی بەرفراوان بووە. هەندێک لە کاریگەرییە تەندروستییەکانی بەرکەوتنی BPA بریتین لە:

• تێکچوونی هۆرمۆنەکان:  BPA وەک تێکدەرێکی هێلکەدان پۆلێن دەکرێت، واتە دەتوانێت کاریگەری لەسەر کارکردنی ئاسایی هۆرمۆنەکان لە جەستەدا هەبێت. پەیوەندی بە ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکانەوە هەیە، کە ڕەنگە بەشداربێت لە پرسەکانی وەک نەزۆکی، سەرەتایی تەمەنی باڵغبوون و شێرپەنجە جۆراوجۆرەکان (بەتایبەت شێرپەنجەی مەمک و پرۆستات).

• نیگەرانییەکانی گەشەکردن:  بەرکەوتنی BPA، بە تایبەتی لە کاتی دووگیانیدا، لەوانەیە کاریگەری لەسەر گەشەکردنی کۆرپەلە هەبێت. توێژینەوەکان دەریانخستووە کە BPA دەتوانێت کاریگەری لەسەر مێشک و هەڵسوکەوتی منداڵانی گەشەسەندوو هەبێت، ئەمەش دەبێتە هۆی کێشەی درێژخایەنی گەشەکردن.

• زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە تێکچوونی گۆڕانکاری خۆراک:  هەندێک لە توێژینەوەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە بەرکەوتنی BPA دەتوانێت بەشداربێت لە قەڵەوی، شەکرە، و نەخۆشیەکانی دڵ بە کاریگەری لەسەر کارکردنی گۆڕانکاری خۆراک.

لە کاتێکدا کە بەدیلەکانی بێ BPA لەبەردەستدان، ڕەنگە هەندێک لەم جێگرەوەیانە هێشتا مەترسی دروست بکەن، هەرچەندە سەلامەتی درێژخایەنیان هێشتا بە تەواوی تێنەگەیشتوون.

2. زیادکەری کیمیایی و پیسکەرەکان لە خواردنەوە لە قوتودا

جگە لە BPA، ماددە کیمیایی و پیسکەرەکانی دیکەش لەوانەیە لە خواردنەوە لە قوتووەکاندا هەبن، ئەمەش نیگەرانی زیاتر لەبارەی سەلامەتی خواردنەوەی ڕاستەوخۆ لە دەبە ئەلەمنیۆمەکانەوە دروست دەکات. بۆ نموونە، سروشتی ترشی زۆرێک لە خواردنەوەکان، وەک سۆدە، دەتوانێت کارلێک لەگەڵ دەبەی ئەلەمنیۆمدا بکات، کە بە ئەگەرێکی زۆرەوە ماددە کیمیاییەکان شل دەکاتەوە بۆ ناو خواردنەوەکە.

2.1 ترشێتی و شلکردنەوەی کیمیایی

زۆرێک لە سۆدە و خواردنەوە وزەبەخشەکان و شەربەتەکان زۆر ترشن، ئەمەش دەبێتە هۆی ژەنگاویبوونی دەبەی ئەلەمنیۆم بە تێپەڕبوونی کات. ئەم ژەنگە دەتوانێت ببێتە هۆی شلبوونەوەی بڕێکی کەم لە ئەلەمنیۆم یان ماددە کیمیاییەکانی تر لە ناوپۆشی CAN بۆ ناو خواردنەوەکە. هەرچەندە بە شێوەیەکی گشتی بڕەکان کەمن، بەڵام کاریگەرییە درێژخایەنەکانی خواردنی ئەلەمنیۆم هێشتا لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت.

هەندێک لە لێکۆڵینەوەکان باس لەوە دەکەن کە بەرکەوتنی درێژخایەن بە ئاستی بەرزی ئەلەمنیۆم لەوانەیە پەیوەندی بە نەخۆشیەکانی دەمارەوە هەبێت وەک نەخۆشی ئەلزەهایمەر. لە کاتێکدا کە بەڵگەی یەکلاکەرەوە هێشتا کەم و کوڕی هەیە، شایەنی ئەوەیە کە لەبەرچاو بگیرێت کە هەر بڕە ئەلەمنیۆمێکی شل دەتوانێت بەشداری بکات لە بارگرانی گشتی ئەلەمنیۆمی جەستە.

2.2 شیرینکەرەوە و پارێزەری دەستکرد

زۆرێک لە خواردنەوە لە قوتووەکان، بە تایبەت سۆدەی رێجیم و خواردنەوە وزەبەخشەکان، شیرینکەرەوەی دەستکرد و مادەی پارێزەر و زیادکەریان تێدایە کە رەنگە مەترسی تەندروستی دروست بکەن. هەندێک لەم زیادکراوانە، وەک ئەسپارتام و سۆدیۆم بەنزۆئات، پەیوەست بوون بە کێشە تەندروستییە ئەگەرییەکان وەک سەرئێشە، کاردانەوەی هەستیاری و ناڕەحەتی هەرسکردن.

3. كاریگەری ژینگەیی دەبە ئەلەمنیۆمەكان

جگە لە نیگەرانی تەندروستی، کێشەی ژینگەیی بەرچاو هەیە کە پەیوەندی بە دەبە ئەلەمنیۆمەکانەوە هەیە. لە کاتێکدا کە ئەلەمنیۆم مادەیەکی زۆر ریسایکل دەکرێت، بەڵام قەبارەی ئەو دەبە تەواوانەی کە ساڵانە بەرهەم دەهێنرێن و فڕێدەدرێن کاریگەری قووڵی لەسەر ژینگە هەیە.

3.1 پرۆسەی بەرهەمهێنانی وزە چڕ

بەرهەمهێنانی ئەلەمنیۆم پێویستی بە بڕێکی بەرچاو لە وزە هەیە. کانگاکردنی بۆکسایت، پاڵاوتنی بۆ ئەلومینا، پاشان گۆڕینی بۆ ئەلەمنیۆم پرۆسەیەکە کە پێویستی بە سەرچاوەی وزەی بێئەندازە هەیە. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە شوێنپێی کاربۆنی بەرز بێت، کە بەشدارە لە دەردانی گازی گەرمکەرەوە و گۆڕانی کەشوهەوا.

3.2 تەحەددیاتی ریسایکلکردن

هەرچەندە دەبە ئەلەمنیۆمییەکان لە ڕووی تەکنیکییەوە دەتوانرێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، بەڵام زۆرجار بە شێوەیەکی دروست ریسایکل ناکرێت. بەپێی خەمڵاندنەکانی ئەم دواییە، نزیکەی 50%ی دەبە ئەلەمنیۆمییەکان لە ئاستی جیهانیدا ریسایکل دەکرێن، بەڵام ئەوە هێشتا ژمارەیەکی زۆر لە دەبە بەجێدەهێڵێت کە لە زبڵدانەکاندا کۆتایی دێت یان وەک پاشماوە. لە ڕاستیدا ساڵانە ئەمریکا بە تەنیا زیاتر لە ٨٠ ملیار دەبە ئەلەمنیۆم دروست دەکات و ڕێژەی ریسایکلکردن لە هەندێک ناوچەدا هێشتا زۆر کەمترە لەوەی کە پێویستە.

هەروەها ریسایکلکردنی ئەلەمنیۆم پێویستی بە وزەی زیاترە، لەکاتێکدا زۆر کەمتر وزەی زۆری هەیە لە دروستکردنی ئەلەمنیۆمی نوێ لە کەرەستەی خاو، بەڵام هێشتا بەشدارە لە تێکچوونی ژینگە.

4. بەدیلەکانی خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمەکان

بە سەرنجدان بە مەترسییە تەندروستییەکان و نیگەرانییە ژینگەییەکانی پەیوەست بە خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمەکانەوە، لەوانەیە بتەوێت بیر لە گۆڕانکاری بکەیتەوە بۆ بەدیلەکان کە هەم سەلامەتترە بۆ تەندروستی و هەم ژینگەدۆستتر. لێرەدا چەند بژاردەیەکی بژاردەیی دەخەینەڕوو:

4.1 شووشەی شووشە

شووشەی شووشە یەکێکە لە سەلامەتترین بژاردەکانی پاکەتکردن کاتێک باس لە خواردنەوە دەکرێت. بە پێچەوانەی دەبە ئەلەمنیۆمەکانەوە، شووشە ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکانی وەک BPA یان زیادکراوەکانی تر ناخاتە ناو شلەکەوە. سەرەڕای ئەوەش، شووشە زۆر دووبارە بەکاردەهێنرێتەوە و پێویستی بە وزەیەکی بەرچاو نییە بۆ بەرهەمهێنان یان ریسایکلکردن. هەرچەندە قورستر و ناسکتر لە ئەلەمنیۆم، بەڵام شووشەی شووشەیی هەڵبژاردەیەکی نایاب بۆ بەکارهێنەرانە کە بەدوای بژاردەیەکی ژینگەدۆست و هۆشیاری تەندروستیدا دەگەڕێن.

4.2 دەفری پۆڵا ستانلێس

بۆ ئەوانەی بەدوای بژاردەیەکی دووبارە بەکارهێنەرەوە دەگەڕێن، شووشە و دەفری پۆڵا ئیستانلێس بەدیلێکی زۆر باشە بۆ دەبە ئەلەمنیۆمەکان. پۆڵاى ستانلێس ژەهراوی نییە و بەهێزە و ماددەى کیمیایی ناخاتە ناو خواردنەوەکەوە. هەروەها پلەی گەرمی خواردنەوەکان درێژتر دەپارێزێت، چ گەرم بێت یان سارد. بەکارهێنانی دەفری پۆڵا ئیستانلێس دەتوانێت پاشماوە کەم بکاتەوە و شوێنپێی ژینگەیی تۆ کەم بکاتەوە.

4.3 کارتۆن و دەفری کاغەزی

هەندێک خواردنەوە وەک شەربەت و شیر ئێستا لەناو کارتۆن یان دەفری کاغەزیدا پاکەت کراون. ئەمانە بەگشتی بەدیلێکی سەلامەتترن بۆ دەبە ئەلەمنیۆمەکان، چونکە پێویستیان بە ناوپۆشی کیمیایی نییە و زۆربەیان لە سەرچاوەی نوێبووەوە و دووبارە بەکارهێنراو دروست دەکرێن. بەدوای ئەو براندانەدا بگەڕێ کە کەرەستەی پاکەت و بەستەری بەردەوام بەکاردەهێنن بۆ ئەوەی دڵنیابن کە تۆ هەڵبژاردەیەکی هۆشیاری ژینگەیی دەکەیت.

4.4 دەبە دۆستی ژینگە

ئەگەر ئاسانکاریت پێ باشترە لە دەبە بەڵام نیگەرانی مەترسییەکانی تەندروستی و کاریگەرییە ژینگەییەکانە، بەدوای ئەو براندانەدا بگەڕێ کە دەبەی دۆستی ژینگە بەکاردەهێنن. هەندێک لە بەرهەمهێنەران بەرەو بەکارهێنانی ناوپۆشی ڕووەکی لە جیاتی BPA یان ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکانی تر هەنگاویان ناوە. جگە لەوەش کۆمپانیاکان بەدوای ڕێگاکانی بەکارهێنانی ئەلەمنیۆمی ریسایکل کراودا دەگەڕێن لە بەرهەمهێنانی دەبەدا، کە یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی ژینگە.

5. ئەنجام: ئایا بەڕاستی شایانی ئەوەیە لە دەبە ئەلەمنیۆمەکان بخۆیتەوە؟

لە کاتێکدا کە دەبە ئەلەمنیۆمەکان ڕەنگە گونجاو بن و بە شێوەیەکی بەرفراوان بەردەست بن، مەترسییە تەندروستییەکانی پەیوەست بە BPA، زیادکراوەکانی کیمیایی، و کاریگەرییە ژینگەییەکانی بەرهەمهێنان و فڕێدان، وایان لێدەکات هەڵبژاردەیەکی کەمتر لە ئایدیاڵ بن بۆ زۆرێک لە بەکارهێنەران. لە تێکچوونی هۆرمۆنەکانەوە تا مەترسییە درێژخایەنەکانی بەرکەوتنی ئەلەمنیۆم، ڕوونە کە خواردنەوە لە دەبە ئەلەمنیۆمییەکان سەلامەتترین یان بەردەوامترین بژاردە نییە.

لەگەڵ زیادبوونی ئاگاداری لەم پرسانە، زۆرێک لە بەکارهێنەران بەدیلەکانی سەلامەتتر هەڵدەبژێرن، وەک شووشەی شووشەیی، دەفری پۆڵا و بژاردەی پاکەتکردنی ژینگەدۆستانە. بە بڕیاردانی زیاتری زانیاری زیاتر سەبارەت بەو خواردنەوە و خواردنەوە و ئەو دەفرانەی کە دێنە ژوورەوە، دەتوانیت بەرکەوتنت بە ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکان کەم بکەیتەوە و بەشداری بکەیت لە جیهانێکی بەردەوامتردا.

کە ووتمان، هەموو دەبە ئەلەمنیۆمییەکان بە یەکسانی دروست ناکرێت. کۆمپانیای پیشەسازی تەندروستی شاندۆنگ جینژۆ ، ناوێکی متمانەپێکراو لە پیشەسازی پاکەتکردندا، پابەندە بە تەندروستی و سەلامەتی بە دروستکردنی دەبە ئەلەمنیۆمەکانی ناوەوەی بێ BPA، بێ BPA . جینژۆ دەکەوێتە شاری جینان لە ویلایەتی شاندۆنگ، بیرەخانەیەکی ٦٠ هەزار مەتری چوارگۆشەیی بەڕێوەدەبات و زیاتر لە ١٩ ساڵ ئەزموونی هەناردەکردن دەهێنێت لە بەرهەمهێنانی دەبەی بیرە و خواردنەوە بە کوالیتی بەرز. ئێمە هاوبەشییەکی درێژخایەنمان هەیە لەگەڵ براندە جیهانییە سەرەکییەکانی وەک کۆکاکۆلا و بیرەی تسینگتاو، کە خزمەتگوزاری داڕشتنی چاپی پیشەیی و چارەسەری تەواوکردنی پاکەتکردن پێشکەش دەکەن.

وەک دابینکەری خزمەتگوزاری چارەسەری پاکەتکردن، جینژۆ گرنگی بە چارەسەرکردنی کێشەکانی کڕیار دەدات بە دەستپاکی و خێرایی. بە تێپەڕبوونی فرۆشی ساڵانە کە لە 5.7 ملیار یەکە زیاترە، ئێمە دروستکردووە زنجیرەیەکی دابینکردنی مادەی پاکەت و بەستەری یەکگرتوومان . جا پێویستت بە هاوبەشێکی پاکەت و بەستەری متمانەپێکراو بێت یان چارەسەرێکی تەواو یەک وێستگەیی بۆ هێڵی بەرهەمهێنانی خواردنەوەکانت، جینژۆ بە کوالیتی و سەلامەتی و خزمەتگوزاری پێشکەش دەکات کە دەتوانیت لەسەری حساب بکەیت.

بیرە ئەلەمنیۆم دەتوانێت

شەربەت ئەلەمنیۆم دەتوانێت

چای ئەلەمنیۆم دەبە

کەواتە، ئەگەر هێشتا ئاسانکاری دەبە ئەلەمنیۆمەکان دەکەیت، دڵنیابە لەوەی کە ئەو بەرهەمانە هەڵدەبژێریت کە بە کەرەستەی بێ BPA و سەلامەت لە خۆراک دروستکراون — وەک ئەوانەی کە لەلایەن کۆمپانیای پیشەسازی تەندروستی Jinzhou ی Shandong Jinzhou بەرهەم هێنراون — بۆ ئەوەی چێژ لە خواردنەوەکەت وەربگریت بە ئارامیی دەروونی، بەبێ ئەوەی سازش لەسەر تەندروستی یان ژینگە بکەیت.