Aluminiyɔmu bidonw bɛ kɛ ka caya minfɛnw na, k’a ta soda ni biyɛri la ka taa a bila fanga minfɛnw na ani te la. U ka nɔgɔn, u musaka ka dɔgɔ, wa u ka nɔgɔn, u b’a to u bɛ kɛ minfɛn miliyɔn caman ka pakew sugandili ye diɲɛ kɔnɔ. Nka, hali ni u ka di u ye ani u ka nɔgɔya, kun caman bɛ yen minnu b’a to aliminiyɔmu bidonw bɛ se ka kɛ sugandili ɲuman ye i ka kɛnɛya n’i ka lafiya kama.
Nin barokun in kɔnɔ, an bɛna farati minnu bɛ se ka sɔrɔ aliminiyɔmu bidonw na, olu sɛgɛsɛgɛ, ka fɛnw sɛgɛsɛgɛ i n’a fɔ aliminiyɔmu ka kemikaliya, farankan juguw sɔrɔli, aliminiyɔmu bɛ se ka nɔ min bila sigida la, ani minfɛn suguya wɛrɛw minnu ka fisa.
1. Aluminiyɔmu ka kemikaliya ni a ka kɛnɛyako nɔfɛkow .
Aluminiyɔmu ye nɛgɛ ye min bɛ kɛ ka caya pakew kɔnɔ bawo a bɛ mɛn, a ka nɔgɔn, wa a cogoya ka nɔgɔn. Hali ni aluminiyɔmu yɛrɛ farati tɛ a la, haminankow bɛ bɔ a ni fura dɔw cɛ jɛɲɔgɔnya la bidon kɔnɔ. Aluminiyɔmu bidonw kɔnɔna lamini na, a ka ca a la, resin dɔ bɛ sɔrɔ, a ka ca a la, a bɛ kɛ ni bisfenɔli A (BPA) walima a ɲɔgɔnna furakisɛw ye, walasa ka minfɛn ni nɛgɛ cɛ, o bali.
1.1 BPA ye mun ye?
BPA ye furakisɛ ye min bɛ kɛ ka plastiki ni resinw gɛlɛya. A ka ca a la, a bɛ sɔrɔ aliminiyɔmu bidonw kɔnɔna na walasa minfɛn kana kɛ ni nɛgɛ ye, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka nɛgɛ duman sɔrɔ ani ka se ka nɔ bila minfɛn duman walima a cogoya la. Nka, BPA ni kɛnɛyako suguya caman bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na, o bɛ na ni haminankow ye a tali la dumuni ni minfɛnw foroko kɔnɔ.
1.2 Kɛnɛyako farati minnu bɛ BPA la .
BPA ye ɲinini caman kɛ ka da a kan a bɛ se ka kɛ kɛnɛyako ye. BPA sɔrɔli kɔlɔlɔ minnu bɛ mɔgɔ la kosɛbɛ, olu dɔw ye:
Hormonw tiɲɛni : BPA bɛ jate endokirini tiɲɛni ye, o kɔrɔ ye ko a bɛ se ka ɔrimɔniw ka baarakɛcogo ɲuman bali farikolo la. A ni ɔrimɔni balanbaliya bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka ko dɔw kɛ i n’a fɔ bangekɔlɔsi, cɛya daminɛ joona, ani kansɛri suguya caman (kɛrɛnkɛrɛnnenya la sinji ni sɔgɔsɔgɔninjɛ).
Yiriwali haminankow : BPA sɔrɔli, kɛrɛnkɛrɛnnenya la kɔnɔmaya waati, o bɛ se ka den sɔrɔli bali. Sɛgɛsɛgɛliw y’a jira ko BPA bɛ se ka nɔ bila denmisɛnniw na minnu bɛ ka yiriwa, olu ka hakili ni u ka kɛwalew la, o bɛ na ni yiriwaliko kuntaalajan ye.
Farikolojɔli banaw farati ka bon: Kalan dɔw y’a jira ko BPA sɔrɔli bɛ se ka kɛ sababu ye ka fasa, sukarodunbana ani dusukunnabana bila mɔgɔ la ni a bɛ farikoloɲɛnajɛ baara nɔ bila.
Hali ni BPA tɛ fura wɛrɛw sɔrɔ, o nɔnabila dɔw bɛ se ka faratiw lase u ma hali bi, hali ni u ka lakana kuntaalajan ma se ka faamuya ka ɲɛ fɔlɔ.
BPA kɔfɛ, kemikɛli ni nɔgɔ wɛrɛw fana bɛ se ka sɔrɔ minfɛnw na minnu bɛ kɛ bidon kɔnɔ, o bɛ haminankow lase ka taa a fɛ, minnu bɛ kɛ ka a lakana ka bɔ aliminiyɔmu bidonw na. Misali la, minfɛn caman, i n’a fɔ soda, olu bɛ se ka kɛ ni aliminiyɔmu bidon ye, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka kemikɛlifɛnw wuli ka don minfɛn na.
2.1 Asidɔni ni kemikaliya .
Soda caman, fanga minfɛnw, ani jiw bɛ kɛ asidi ye kosɛbɛ, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka aluminiyɔmu daga tiɲɛ waati tɛmɛnen kɔfɛ. O nɔgɔ bɛ se ka kɛ sababu ye ka aliminiyɔmu hakɛ fitininw walima fura wɛrɛw bɔ ka bɔ bidon kɔnɔ ka don minfɛn na. Hali ni a hakɛ ka dɔgɔn, aliminiyɔmu minni bɛ to ka kɛ waati jan kɔnɔ, o bɛ ka kalan hali bi.
Sɛgɛsɛgɛli dɔw y’a jira ko ni a ye aliminiyɔmu caman sɔrɔ ka mɛn, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka hakiliɲagami banaw sɔrɔ i n’a fɔ Alzheimer bana. Hali ni dalilu dafalen tɛ yen hali bi, a ka kan ka jateminɛ ko aluminiyɔmu hakɛ o hakɛ bɛ se ka kɛ sababu ye ka farikolo ka aluminiyɔmu doni bɛɛ lajɛlen sɔrɔ.
2.2 Dumuni dumanw ni fɛnw minnu bɛ fɛnw tanga .
Minfɛn caman minnu bɛ kɛ bidon kɔnɔ, kɛrɛnkɛrɛnnenya la dumuni minnu bɛ kɛ ni soda ye ani fanga minfɛnw, dumunifɛn sumalenw, fɛn minnu bɛ se ka u tanga, ani fɛn minnu bɛ fara u kan, olu bɛ se ka kɛ sababu ye ka kɛnɛya sɔrɔ. Nin faralifɛn dɔw, i n’a fɔ asipartamu ni bɛnzoyati, olu ni kɛnɛyako gɛlɛyaw bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na i n’a fɔ kungolodimi, faritanabanaw, ani dumunikɛbaliya.
3. Aluminiyɔmu bidonw bɛ nɔ min bila sigida la .
Ka fara kɛnɛyako haminankow kan, sigida ko nafamaw bɛ yen minnu bɛ tali kɛ aliminiyɔmu bidonw na. Hali ni aluminiyɔmu ye fɛn ye min bɛ se ka segin ka kɛ fɛn wɛrɛ ye, bidonw hakɛba min bɛ bɔ ani ka fili san o san, o bɛ nɔba bila sigida la.
3.1 Kuranko taabolo .
Aluminiyɔmu dilanni bɛ fanga caman de wajibiya. Minɛni bauxite, k’a saniya ka kɛ alumina ye, ka sɔrɔ k’a sɛmɛntiya ka kɛ aluminiyɔmu ye, o ye wale ye min bɛ fanga camanba de wajibiya. O bɛ na ni senna-tɛgɛrɛba ye, min bɛ kɛ sababu ye ka gaziw bɔli ni waati jiginni kɛ.
3.2 Kow lasegincogo gɛlɛyaw .
Hali ni aluminiyɔmu bidonw bɛ se ka segin u cogo kɔrɔ la fɛɛrɛko siratigɛ la, a ka ca a la, u tɛ se ka segin ka kɛ fɛn wɛrɛw ye. Kɔsa in na, jateminɛ kɛlenw na, aliminiyɔmu bidon 50% ɲɔgɔnna bɛ segin ka kɛ fɛn wɛrɛw ye diɲɛ kɔnɔ, nka o bɛ bi bidon caman to yen minnu bɛ laban binkɛnɛw kɔnɔ walima i n’a fɔ nɔgɔ. Tiɲɛ na, Ameriki dɔrɔn bɛ aliminiyɔmu bidon miliyari 80 ni kɔ bɔ san o san, wa a lasegincogo hakɛ mara dɔw la, o ka dɔgɔ kosɛbɛ hali bi ka tɛmɛ a ka kan ka kɛ cogo min na.
Aluminiyɔmu lasegincogo fana bɛ fanga wɛrɛw wajibiya, wa hali n’a fanga ka dɔgɔ kosɛbɛ ka tɛmɛ aluminiyɔmu kura dabɔli kan ka bɔ fɛnɲɛnamafagalanw na, o bɛ kɛ sababu ye hali bi ka sigida tiɲɛni kɛ.
4. Fɛn wɛrɛ minnu bɛ se ka kɛ ka minni kɛ ka bɔ aluminiyɔmu bidonw na .
Ni an y’a jateminɛ ko kɛnɛyako faratiw ni sigida haminankow bɛ sɔrɔ minni na ka bɔ aliminiyɔmu bidonw na, aw bɛ se ka jateminɛ kɛ ka taa fɛɛrɛ wɛrɛw la minnu ka fisa aw ka kɛnɛya ma ani ka sigida lakana. Nin ye sugandiliw ye minnu bɛ se ka kɛ:
4.1 Glass buteliw .
Glass buteliw ye fɛnw ye minnu bɛ se ka kɛ u ka fɛnw ye minnu bɛ se ka kɛ u ka fɛnw ye. A tɛ i n’a fɔ aluminiyɔmu bidonw, gilasi tɛ fura juguw bɔ i n’a fɔ BPA walima farankan wɛrɛw ka don ji la. Ka fara o kan, gilasi bɛ se ka segin a cogo kɔrɔ la kosɛbɛ, wa a tɛ fanga caman sɔrɔ ka dilan walima ka segin a kan. Hali ni a girinya ka bon ani a ka nɔgɔ ka tɛmɛ aliminiyɔmu kan, gilasi buteliw ye sugandili ɲuman ye feerekɛlaw bolo minnu bɛ fɛɛrɛ ɲini min tɛ se ka kɛ fɛn ye min tɛ se ka kɛ fɛn ye ani min bɛ kɛnɛya sabati.
4.2 Inox minɛnw .
Minnu bɛ sugandi ka segin ka baara kɛ ni u ye, olu ye buteliw ni minɛnw ye minnu tɛ sɔgɔ, olu ye aliminiyɔmu bidonw nɔfɛta ɲuman ye. Nɛgɛ min tɛ sɔgɔ, o tɛ baga ye, a bɛ mɛn, wa a tɛ kemikaliya kɛ minfɛn na. A fana bɛ minfɛnw funteni mara ka mɛn, a kɛra funteni ye walima nɛnɛ ye. Ni aw bɛ baara kɛ ni minɛnw ye minnu tɛ sɔgɔ, olu bɛ se ka tiɲɛniw dɔgɔya ani ka aw ka sigida sennafɛnw dɔgɔya.
4.3 Karɔti ni papiye kan minɛnw .
Minfɛn dɔw, i n’a fɔ ji ni nɔnɔ, olu bɛ kɛ sisan kartɔnw kɔnɔ walima papiye kan. Ninnu ye fɛn ye min bɛ se ka kɛ aluminiyɔmu bidonw ye, bawo u tɛ kemikoro ye, wa u caman bɛ dilan ni nafolo kura ye, min bɛ se ka segin ka kɛ fɛn wɛrɛ ye. Aw bɛ fɛnw ɲini minnu bɛ baara kɛ ni pakew ye minnu bɛ sabati walasa ka a dɔn ko aw bɛ sugandili kɛ sigida la.
4.4 Eco-friendly bidonw .
Ni aw b’a fɛ ka bidonw nɔgɔya nka aw bɛ hami kɛnɛyako gɛlɛyaw la ani sigida laminiko la, aw bɛ fɛnw ɲini minnu bɛ baara kɛ ni bidonw ye minnu tɛ fɛn tiɲɛ. Dilanbaga dɔw ye wuli ka taa baara kɛ ni jiriw ka finiw ye BPA walima fura jugu wɛrɛw kan. Ka fara o kan, tɔnw bɛ ka fɛɛrɛw ɲini walasa ka baara kɛ ni aluminiyɔmu ye min bɛ segin ka kɛ bidonw dilanni na, o bɛ dɛmɛ ka dɔ bɔ sigida laminiko la.
5. Kuncɛli: Yala a nafa ka bon tiɲɛ na ka min ka bɔ aliminiyɔmu bidonw na wa?
Hali ni aluminiyɔmu bidonw bɛ se ka nɔgɔya ani ka sɔrɔ yɔrɔ bɛɛ, kɛnɛyako farati minnu bɛ se ka sɔrɔ BPA fɛ, fɛnɲɛnamafagalanw faralen ɲɔgɔn kan, ani u dilanni ni u bɔli bɛ se ka nɔ min bila sigida la, o b’a to u bɛ kɛ sugandili ye min tɛ fɛn ye min tɛ se ka kɛ fɛn ye min tɛ se ka kɛ. K’a ta ɔrimɔni tiɲɛniw na ka se aliminiyɔmu sɔrɔli faratiw ma minnu bɛ mɛn sen na, a jɛlen don ko minni ka bɔ aliminiyɔmu bidonw na, o tɛ fɛɛrɛ ye min farati ka bon walima min bɛ sabati.
Ni nin ko ninnu dɔnni bɛ ka bonya, feerekɛla caman bɛ ka fɛɛrɛ wɛrɛw sugandi minnu ka fisa, i n’a fɔ gilasi buteliw, nɛgɛdaga minnu bɛ kɛ ni nɛgɛ ye, ani pakew sugandicogo minnu tɛ fɛn tiɲɛ. Ni aw bɛ kunnafoni caman di aw ma, aw bɛ minnu min minfɛnw na ani u bɛ don minɛn minnu na, aw bɛ se ka dɔ bɔ aw ka fura juguw la ani ka dɛmɛ don diɲɛ na min bɛ sabati kosɛbɛ.
O fɔlen, aluminiyɔmu bidonw bɛɛ tɛ Dabɔ ɲɔgɔn fɛ. Shandong Jinzhou Health Industry Co., Ltd , tɔgɔ min bɛ da a kan pakew dilanni na, a cɛsirilen don kɛnɛya ni lakana la, a kɛtɔ ka dumuni-sɛnɛfɛn dilan, n’o ye BPA tɛ min kɔnɔ, n’o ye aluminiyɔmu bidonw ye minnu tɛ datugu . A sigilen Jinan dugu kɔnɔ, Shandong mara la, Jinzhou bɛ biyefeereso baara min janya ye mɛtɛrɛ kɛrɛnkɛrɛnnen 60.000 ye, wa a bɛ na ni san 19 ni kɔ ye ka taa ni a ye jamana wɛrɛw la ka taa a bila jamana wɛrɛw la, ka biyɛri ni minfɛnw bidon ɲumanw dilan. An ni diɲɛ tɔnba dɔw cɛsirilen don kabini tuma jan i n’a fɔ Coca-Cola ani Tsingtao Beer, olu bɛ sɛbɛnni kɛcogo ɲumanw dilan ani pakew dilanni dafalenw.
I n’a fɔ pakew ɲɛnabɔli baarakɛyɔrɔ, Jinzhou sinsinnen bɛ kiliyanw ka gɛlɛyaw ɲɛnabɔli kan ni danbe ni teliya ye. Ni san feereli tɛmɛna 5,7 miliyari kan , an ye fɛnw feereli cakɛda dɔ jɔ min bɛ baara kɛ kosɛbɛ, min bɛ se ka kɛ fɛnw ye . I mago bɛ pakew dilanni jɛɲɔgɔn dannamɔgɔ la walima i ka minfɛnw dilanni sira dafalen na, Jinzhou bɛ fɛnw di ni jogo ɲuman ye, ni lakana ye, ani ni baara ye i bɛ se ka minnu jate ..
O la, ni aw bɛ aliminiyɔmu bidonw nɔgɔyali fɛ hali bi, aw bɛ aw jija ka fɛnw sugandi minnu dilannen don ni fɛnw ye minnu tɛ BPA sɔrɔ, dumuni minnu tɛ dumuni ye — i n’a fɔ ye minnu dilan Shandong Jinzhou Health Industry Co., Ltd — walasa ka aw ka minfɛn diyabɔ ni hakili sigi ye, k’a sɔrɔ aw ma aw ka kɛnɛya walima aw ka sigida tiɲɛ.
