एल्युमिनियम कैनस 1 . सर्वत्र विद्यमानाः सन्ति, पेयस्य, भोजनस्य, केषाञ्चन गृहोत्पादनानां च कृते पॅकेजिंग् इत्यस्य सामान्यरूपेण एकं रूपेण सेवां कुर्वन्ति । यदा वयं एल्युमिनियम-कैन्स्-विषये चिन्तयामः तदा वयं प्रायः एकं चिकनं, चञ्चलं धातु-पृष्ठं कल्पयामः । तथापि, बहवः जनाः चिन्तयन्ति, 'किं एते डिब्बाः 100% एल्युमिनियमतः निर्मिताः?' यदा एल्युमिनियमः एतेषां डिब्बानाम् उत्पादने प्रयुक्तः प्राथमिकः सामग्री अस्ति, उत्तरं किञ्चित् अधिकं जटिलं भवति। एल्युमिनियम-कण्टकाः सामान्यतया एल्युमिनियम-मिश्रधातुभिः निर्मिताः भवन्ति, ये सामग्री-गुणान् वर्धयितुं निर्मिताः एल्युमिनियम-आदीनां धातुनां मिश्रणं भवन्ति, यथा बलं, रूपं, जंग-प्रतिरोधः च
एल्युमिनियम मिश्र धातु: डिब्बा निर्माण में परिभाषा एवं भूमिका
एल्युमिनियम मिश्र धातुः कानि सन्ति ?
एल्युमिनियम मिश्र धातुः एल्युमिनियमस्य संयोजनेन निर्मिताः सामग्रीः अन्येन एकेन वा अधिकेन वा धातुभिः सह संयोजयित्वा निर्मिताः सन्ति । एते मिश्रधातुः शुद्ध-एल्युमिनियमस्य विशिष्ट-लक्षणं, यथा बलं, स्थायित्वं, विविध-पर्यावरण-कारकाणां प्रतिरोधं च, शुद्ध-ल्युमिनियमस्य विशिष्ट-लक्षणं सुदृढं कर्तुं निर्मिताः भवन्ति स्वयमेव एल्युमिनियमः, लघुभारयुक्तः, जंगप्रतिरोधी च, तुल्यकालिकरूपेण मृदुः भवति, तस्य तनावस्य अन्तर्गतं सहजतया क्षतिग्रस्तः वा विकृतः वा कर्तुं शक्यते मङ्गनीज, मैग्नीशियम, ताम्र इत्यादिभिः धातुभिः सह एल्युमिनियमं मिश्रयित्वा निर्मातारः एकां सामग्रीं निर्मातुम् अर्हन्ति यत् एल्युमिनियमस्य लघुतां जंगप्रतिरोधं च निर्वाहयति परन्तु शक्तिं कार्यक्षमतां च वर्धितं भवति
एल्युमिनियम मिश्र धातुः सामान्यतया स्वस्य मिश्र धातुतत्त्वानां आधारेण भिन्नश्रृङ्खलायां वर्गीकृतः भवति । प्रत्येकं श्रृङ्खला विशिष्टानुप्रयोगानाम् कृते निर्मितं भवति, आवश्यकसामग्रीगुणानाम् आधारेण । एल्युमिनियम-कैन्स्-इत्यस्य कृते, सर्वाधिकं प्रयुक्ताः मिश्रधातुः 3000 तथा 5000 श्रृङ्खलायाः अन्तः पतति ।
Dan निर्माणे एल्युमिनियम मिश्र धातुओं का भूमिका
एल्युमिनियम मिश्र धातुः डिब्स् निर्मातुं महत्त्वपूर्णां भूमिकां निर्वहति ये न केवलं लघुभारयुक्ताः अपितु उत्पादनस्य, परिवहनस्य, उपयोगस्य च समये तेषां सम्मुखीभूतानि दबावानि तनावानि च सहितुं पर्याप्तं स्थायित्वं प्राप्नुवन्ति। एल्युमिनियम-डब्ब-यानानां कृते पर्याप्तं प्रबलं भवितुम् आवश्यकं यत् ते कार्बोनेटेड् पेयानि सन्ति, येन पतन्ति वा लीक-करणं वा विना। तस्मिन् एव काले ते कृशाः, प्रकाशस्य मूल्यं न्यूनं स्थापयितुं, उपभोक्तृभिः च सुलभतया सम्भालितुं सुलभं भवितुम् अर्हन्ति । मिश्रधातुतत्त्वानां योजनेन निर्मातारः एतत् संतुलनं प्राप्तुं शक्नुवन्ति ।
यथा, एल्युमिनियम-कैनस्-मध्ये अन्तः पेयानां अम्ल-सामग्रीतः जङ्गम-प्रतिरोधं कर्तुं समर्थाः भवितुम् आवश्यकाः, तथापि अधिकांश-एल्युमिनियम-कब्बानां लक्षणं भवति कृश-एकरूप-भित्तिषु सहजतया निर्मिताः भवन्ति अत एव शुद्धं एल्युमिनियमं (१००% एल्युमिनियम) डिब्बानां कृते दुर्लभतया उपयुज्यते । तस्य स्थाने एल्युमिनियममिश्रधातुः प्राधान्यं भवति यतोहि ते अस्य प्रकारस्य पॅकेजिंग् कृते आवश्यकं गुणं प्रददति ।
कैनस में प्रयुक्त सामान्य एल्यूमीनियम मिश्र धातु
पेयस्य डिब्ब-निर्माणे प्रयुक्तानां द्वयोः सामान्य-एल्युमिनियम-मिश्रधातुयोः मध्ये 3000 श्रृङ्खला, 5000 श्रृङ्खला-मिश्रधातुः च सन्ति । एते मिश्रधातुः तेषां विशिष्टलक्षणानाम् कृते सावधानीपूर्वकं चयनिताः भवन्ति, येन ते एल्युमिनियम-कण्टक-निर्माणस्य आवश्यकतानां कृते उपयुक्ताः भवन्ति ।
1. 3004 मिश्र धातु .
3004 मिश्र धातुः एल्युमिनियम-कैब्स्-इत्यस्य कृते सर्वाधिकं प्रयुक्तेषु मिश्रधातुषु अन्यतमः अस्ति, विशेषतः डिब्बे-शरीरस्य कृते । इदं मिश्र धातुः एल्युमिनियमस्य मध्ये मङ्गनीजस्य (MN) मैग्नीशियमस्य (MG) अल्पमात्रायां योजयित्वा निर्मितः भवति । एते परिवर्तनानि मिश्रधातुस्य शक्तिं रूपं च सुधरयितुं साहाय्यं कुर्वन्ति, येन कैनिङ्ग-प्रक्रियायाः कृते आदर्शः भवति । 3004 मिश्र धातुतः निर्मिताः एल्युमिनियम-कण्ठाः जङ्गमस्य अत्यन्तं प्रतिरोधी भवन्ति, यत् पेय-डब्बा-कम्पनानाम् कृते महत्त्वपूर्णम् अस्ति यत् प्रायः सोडा-अथवा फल-रस-सदृश-अम्ल-द्रव-सङ्गतम् आगच्छति
3004 मिश्र धातुः अपि तुल्यकालिकरूपेण सुलभः भवति तथा च कृशपत्रेषु रूपं भवति, अतः एव तस्य प्रयोगः डिब्बे शरीरस्य कृते सामान्यतया उपयुज्यते अयं मिश्र धातुः पेयस्य पात्रेषु आवश्यकस्य बलस्य, भारस्य, स्थायित्वस्य च सम्यक् सन्तुलनं प्रदाति ।
2. 5005 मिश्र धातु .
5005 मिल्ली, अपरपक्षे, प्रायः Can Lid इत्यस्य निर्माणे उपयुज्यते, 'end इति अपि ज्ञायते।' अस्मिन् मिश्र धातुः मैग्नीशियमस्य उच्चतरः अनुपातः अस्ति, यः तस्य जङ्गमस्य प्रतिरोधं वर्धितं ददाति तथा च तस्य सामग्रीं रक्षितुं शक्नोति इति ढक्कनस्य भूमिकायाः कृते आदर्शं करोति। 5005 मिश्र धातुः 3004 मिश्र धातुतः किञ्चित् न्यूनः प्रचलितः अस्ति परन्तु तत्त्वानां प्रति उत्तमं प्रतिरोधं प्रदाति, येन सुनिश्चितं भवति यत् पेयं ताजां सुरक्षितं च तिष्ठति तथा च उपभोगार्थं सुरक्षितं भवति।
Can Lid कृते 5005 मिश्र धातुस्य उपयोगः एकं सशक्तं, वायुरहितं मुद्रां निर्मातुं साहाय्यं करोति यत् लीकं निवारयति तथा च अन्तः पेयस्य कार्बनीकरणं निर्वाहयति। इदं विशेषतया सोडा वा बियर इत्यादीनां कार्बोनेटेड् पेयानां कृते महत्त्वपूर्णं भवति, यत्र डिब्बा विफलतां विना आन्तरिकदाबं सहितुं अर्हति ।
एल्युमिनियम-डब्बस्य निर्माणप्रक्रिया
इदानीं यदा वयं डिब्बा-रचनायां एल्युमिनियम-मिश्र-लोयानां भूमिकां आच्छादितवन्तः, तदा वयं एल्युमिनियम-डब्ब-यानानि वास्तवतः कथं निर्मिताः इति निकटतया अवलोकयामः | एल्युमिनियम-कैन्स्-निर्माणस्य प्रक्रिया एकः परिष्कृता अत्यन्तं सटीका च प्रक्रिया अस्ति या कच्चा-सामग्री-निष्कासनात् आरभ्य समाप्त-उत्पाद-पर्यन्तं बहु-चरणं भवति अधः एल्युमिनियम-डब्ब-निर्माणे सम्बद्धानां प्रमुख-पदानां अवलोकनम् अस्ति ।
1. खनन एवं परिष्कार बक्साइट् .
एल्युमिनियमस्य यात्रा आरभ्यते बक्साइट्-निष्कासनेन, यस्मात् प्राथमिकं अयस्कं भवति, यस्मात् एल्युमिनियमः व्युत्पन्नः भवति । Bauxite परिष्कृतं भवति यत् एल्युमिना (aluminum oxide) उत्पादयितुं, ततः ततः एल्युमिनियम धातुः निर्मातुं संसाधितं भवति । एषा प्रक्रिया सामान्यतया एकस्मिन् कूर्परे भवति, यत्र एल्युमिना विद्युत्प्रवाहकनामिकप्रक्रियायां विद्युत्प्रवाहस्य अधीनं भवति ।
2. एल्युमिनियम मिश्र धातु का निर्माण
एकदा बक्साइट्-तः एल्युमिनियमः निष्कासितः भवति तदा अन्यतत्त्वैः सह मिश्रितं भवति (यथा मङ्गनीज, मैग्नीशियम, ताम्र वा) आवश्यकं एल्युमिनियममिश्रधातुः निर्मातुं शक्यते एते मिश्रधातुः भट्टीयां निर्मिताः भवन्ति, यत्र पिघलितः एल्युमिनियमः मिश्रधातुतत्त्वैः सह मिश्रितः भवति येन इष्टगुणाः प्राप्तुं शक्यते । ततः मिश्रधातुः बृहत्पत्रेषु अथवा कुण्डलेषु निक्षिप्यते येषां उपयोगः Dan निर्माणप्रक्रियायां भविष्यति ।
3. डब्बा-शरीरं रोलिंग् करणं च ।
ततः एल्युमिनियममिश्रधातुपत्राणि कुण्डलानि वा कृशपत्रेषु लुठ्यन्ते । एतानि कृशपत्राणि 'punch press' इति नाम्ना प्रसिद्धानां यन्त्राणां उपयोगेन निपीडितानि, आकारितानि च भवन्ति । एल्युमिनियमपत्रं बेलनाकाररूपेण निपीड्यते, यत्र उपरितनधाराः उद्घाटिताः भवन्ति । अस्मिन् क्षणे, डब्बा अद्यापि समतलः असीलः च अस्ति ।
4. डब्बा का आकार देकर सील करना .
डब्बस्य शरीरस्य निर्माणानन्तरं अग्रिमः सोपानः डब्बस्य उपरि अधः च आकारः भवति, मुद्रां च निर्मातुम् । डिब्बस्य अधः 'dimped' अस्ति यत् अतिरिक्तबलं स्थिरता च प्रदातव्यम् । तस्मिन् एव काले ढक्कनं एल्युमिनियममिश्रधातुः (सामान्यतया ५००५ मिश्र धातुः) पृथक् पत्रात् मुद्रितं भवति । ततः ढक्कनं द्वि-सीमिंग-प्रक्रियायाः उपयोगेन डब्बे-शरीरे संलग्नं भवति, यत् वायु-रहित-मुद्रां निर्माति यत् अन्तः पेयम् ताजां भवति तथा च दूषण-मुक्तं भवति इति सुनिश्चितं करोति
5. मुद्रणं लेपनं च .
एकदा डब्बा-शरीरं, ढक्कनं च संयोजितं भवति तदा एल्युमिनियम-डब्बाः स्वच्छाः भवन्ति, रक्षात्मक-लेपनस्य कृश-स्तरेन लेपिताः भवन्ति, रङ्गिणी-डिजाइनैः वा लोगोभिः वा मुद्रिताः भवन्ति इदं लेपनं एल्युमिनियमस्य जंगतः रक्षणाय सहायकं भवति तथा च Can इत्यस्य सामग्रीयाः बहिः वातावरणस्य च मध्ये बाधकरूपेण कार्यं करोति । डिजाइन प्रक्रिया उपभोक्तृभ्यः कैन्स् आकर्षकं कर्तुं अत्यावश्यकं सोपानम् अस्ति तथा च ब्राण्डिंगं दृश्यते इति सुनिश्चितं करोति।
6. गुणवत्ता नियंत्रण एवं परीक्षण
ग्राहकानाम् कृते एल्युमिनियम-कपाटाः निर्यातयितुं पूर्वं ते कठोर-गुणवत्ता-नियन्त्रण-परीक्षां कुर्वन्ति । एतेषु परीक्षणेषु लीक्स्, संरचनात्मक-अखण्डता, उचित-मुद्रा-करणस्य च जाँचः भवति । अपेक्षितमानकानि न पूरयन्ति ये केऽपि डिब्बाः परित्यज्यन्ते पुनःप्रयुक्ताः वा भवन्ति । एतेन सुनिश्चितं भवति यत् केवलं उच्चतमगुणवत्तायुक्ताः डिब्बाः एव विपण्यं प्रति गच्छन्ति ।
निष्कर्षः एल्युमिनियमस्य डिब्बाः शतप्रतिशतम् एल्युमिनियमाः न सन्ति
एल्युमिनियम-कण्टकाः मुख्यतया एल्युमिनियम-तः निर्मिताः सन्ति, परन्तु ते शतप्रतिशतम् शुद्ध-एल्युमिनियमाः न सन्ति । अपि तु ते एल्युमिनियममिश्रधातुभिः निर्मिताः सन्ति, येषु मङ्गनीज, मैग्नीशियम, ताम्र इत्यादीनि धातुः सन्ति । एते मिश्रधातुः डिब्बा-कम्पनानाम् शक्तिं, रूपं, जंग-प्रतिरोधं च सुधरयन्ति, येन ते उत्पादनं, परिवहनं, उपभोक्तृ-उपयोगं च सम्पादयितुं पर्याप्तं स्थायित्वं प्राप्नुवन्ति Dan निर्माणे प्रयुक्तौ द्वौ सामान्यौ मिश्रधातुः 3004 तथा 5005 श्रृङ्खला अस्ति, यत्र 3004 मिश्र धातुः शरीरस्य कृते उपयुज्यते तथा च ढक्कनस्य कृते 5005 मिश्र धातुः अस्ति एते मिश्रधातुः सुनिश्चितं करोति यत् डिब्बाः लघुभारयुक्ताः, प्रबलाः, जङ्गमस्य प्रतिरोधकाः च सन्ति । सारांशतः, यद्यपि एल्युमिनियमः मुख्यः घटकः अस्ति, तदा एल्युमिनियम-कब्बाः मिश्र-धातुनां मिश्रणात् निर्मिताः भवन्ति ये तेषां कार्यक्षमतां स्थायित्वं च वर्धयन्ति एतत् अवगन्तुं साहाय्यं करोति यत् एल्युमिनियमस्य डिब्बाः पेयस्थानानां संरक्षणे किमर्थम् एतावन्तः प्रभाविणः सन्ति तथा च अत्यन्तं पुनःप्रयोज्यम् इति। सततपैकेजिंग तथा एल्युमिनियम कैन उत्पादन पर अधिक जानकारी के लिए हम Sandong Jinzhou स्वास्थ्य उद्योग कं, Ltd.
